نقش و اهميت تهویه در سالن‌هاي پرورش طیور

اهمیت تهویه

• اگر برای یک تا دو دقیقه مانع تنفس حیوانی شوید خواهد مرد.
• اگر آب نخورد تا چند ساعت زنده می‌ماند.
• اگر غذا نخورد تا چند هفته زنده است.

هدف از تهویه

• حفظ کیفیت هوای سالن، و تامین هوا و اکسیژن برای ادامه حیات پرنده.
• کاهش حرارت مازاد، رطوبت مازاد و آلودگی هوا در حد تحمل پرنده .
• کمک به افزایش تراکم در یک سیستم بسته پرورش که نتیجه آن کاهش هزینه ساختمان و نیز کارگر است.

اگر هوای سالن عوض نشود :

• ترکیب هوا تغیير می‌کند به نحوی که باعث افزایش گازهای مضر به سطح غیر قابل تحمل می‌شود.
• سبب افزایش رطوبت سالن می‌شود.
• سبب افزایش حرارت سالن می‌شود.
• باعث افزایش گرد و غبار می‌شود.
• باعث افزایش تراکم عوامل بیماری‌زا و در نتیجه بیماری‌های تنفسی می‌گردد.

محدوده قابل تحمل گازهای کشنده :

گاز کربنیک: سطح قابل تحمل آن کمتر از یک درصد و غلظت 30 درصد کشنده

متان: سطح قابل تحمل آن کمتر از یک در صد و غلظت 30 درصد کشنده

آمونیاک: سطح قابل تحمل آن کمتر از 40ppm و غلظت 500 ppm کشنده

هیدروژن سولفوره: سطح قابل تحمل آن کمتر از 40 ppm و سطح500 ppm کشنده

اکسیژن: بیشتر از 16 درصد قابل تحمل و کمتر از 6 در صد کشنده

به دلیل تفاوت در سالن ها نیاز تهویه با زمان یا سن پرنده، فصل، حرارت محیط، رطوبت و تراکم متفاوت خواهد بود. تهویه باید به گونه‌ای طراحی شود که بخصوص در فصل زمستان علاوه بر تامین هوای تمیز و سالم باعث کنترل و کاهش هزینه سوخت نیز گردد.

معمولا مرغ از 6 طریق حرارت را به محیط دفع می‌کند:

1- تشعشع

2- جسم به جسم

3- هوا

این سه راه حدود 75 درصد تلفات حرارت مرغ را شامل می شود

4- مدفوع

5- تبخیر ششی

6 – از طریق تخمگذاری

یکی از شرایط کنترل مطلوب جریان هوا داشتن آشیانه‌های مطمئن و بدون منفذ است که دریچه‌های ورودی هوا در آن طوری تعبیه شده باشند که سرعت ورود هوا حد اکثر 2 متر در ثانیه باشد.
سرعت حرکت هوا به وسیله یک هواکش باید در فاصله 8/1 برابر قطر آن 5 درصد، در فاصله 5/3 برابر قطر آن یک درصد و در فاصله 5 برابر قطر ان 5/0 درصد سرعت اولیه باشد. سرعت مطلوب هوا در سراسر سالن در دمای معتدل و سایر شرایط مطلوب سالن مثل رطوبت، غلظت گازها و گرد و غبار باید حدود 3/0 متر در ثانیه باشد.
به موجودیت بار الکتریکی هوا در رابطه با مسایل زیست شناسی کمتر توجه می‌شود. نتایج آزمایشات نشان می‌دهد در صورتی که هوا خوب و آفتابی باشد دارای حوزه الکتریسیته و جریان الکتریسیته‌ای معادل I=3×10-17 A/Cm2 خواهد بود.
در این حالت در محیط و فضای حوزه الکتریسیته قوی و شدت جریان ضعیف به وجود می‌آید که این باعث جابجایی یون‌ها و در نتیجه تمیز شدن هوا می‌گردد

معیارهای سنجش کیفیت هوای سالن :

• میزان گاز آمونیاک که حاصل فعالیت باکتری‌های بستر بر پروتئین‌ها، اسیدهای آمینه و آمین‌های آزاد است و نیز از اثر اوره از بر اسید اوریک تولید می‌گردد در سلامت، و عملکرد گله بسیار مهم است.
• حرارت و رطوبت و اسیدیته کم یا به عبارتی بالا بودن pH بستر تولید آن را تسریع می‌کند.
  این گاز با غلظت کمتر از 25ppm اثر چندانی بر عملکرد ندارد اگر چه ممکن است باعث التهاب بافت پوششی دستگاه تنفس گردد. بیش از این مقدار و تا 50 ppm سبب کاهش عملکرد می‌گردد . البته چون در 50 ppm قابل استنشاق است لذا ممکن است قبل از تشخیص توسط پرسنل اثرات منفی خود را ایجاد کرده باشد. در این محدوده باعث کاهش رشد در حدود حداقل 150 گرم در هر پرنده می‌شود که در یک واحد 25000 قطعه ای چیزی معادل 3000 تا 3500 کیلوگرم خواهد بود.

گرد و غبار وذرات معلق :

• میزان گرد و خاک و ذرات معلق و کلوییدی باید کمتر از 5 میلی گرم در متر مکعب باشد و اگر مجرای تنفس توسط آمونیاک آسیب ندیده باشد تا 8 میلی گرم قابل تحمل است.
• حرارت، رطوبت و تحرک پرنده در میزان تولید آن موثر است.
• Respirable particles یا ذرات قابل تنفس قطری معادل 5 میکرون دارند.
• Viable particles حاوی اجرام هستند و سبب بیماری‌های تنفسی می‌گردند.
• ذرات با قطر بیشتر از نیم میکرون بوسیله قسمت های فوقانی مجاری تنفس گرفته می شوند، ذرات کوچکتر وارد شش‌ها و آلویول می‌شوند و گاهی وارد جریان خون شده و در بافت‌ها تجمع می‌کنند که ممکن است برای مصرف کننده مضر باشند.
• Endotoxins از باکتری‌های مرده تولید و دارای عوارض مضري هستند.

وجود گرد و خاک و غبار باعث :

• افزایش ضخامت دیواره آلویول‌ها، کاهش ترشح موسین و ایجاد نقاط سفت در شش‌ها می‌گردد.
• ذرات معلق كلوییدی سبب تحریک و سرفه می‌شوند.
• غلطت بالای آمونیاک موجب کوری پس از یک هفته می‌شود.
• گاز کربنیک توان تبادل اکسیژن شش‌‌ها را کم می‌کند.
• استفاده از موادی چون آنزیمیت و اسید‌های چرب در حفط کیفیت بستر و کاهش گرد و غبار و رطوبت آن می‌توانند موثر باشند.

حرارت :

پرندگان حیوانات خون‌گرمی هستند و قادر به حفط دمای بدن خود می‌باشند. دمای مناسب در سالن برای عملکرد مطلوب دمایی است که به آن ناحیه راحتی گفته می‌شود و در آن دامنه پرنده بدون صرف انرژی قادر به حفظ دمای بدن است و آن را تنظیم می‌کند.
ناحیه تنطیم شيميايي:
کاهش دما از حداقل این ناحیه باعث افزایش مصرف خوراک و افزایش سوخت و ساز به منظور تولید حرارت برای حفط دمای بدن است.
ناحیه تنطیم فيزيكي:
اگر دمای سالن از حداکثر دمای ناحیه راحتی بالا رود پرنده با افزایش تنفس و نهایتاً له‌له زدن سعی در حفط دمای بدن می‌کند. اما هر کدام از این تغیرات محدودیت دارد، یعنی افزایش مصرف تا حد ظرفیت دستگاه گوارش موثر است و بعد از آن کاهش دمای سالن باعث تنش سرمایی و در نهایت مرگ پرنده خواهد شد. در حالت افزایش دمای سالن نیز افزایش تنفس محدود بوده و بعد از رسیدن دمای سالن به یک نقطه مشخص پرنده قادر به کنترل دمای بدن نبوده و در اثر تنش گرمایی تلف می‌شود.
در این مورد در کتاب اصول علمی و عملی پرورش طیور و مدیریت پروش طیور توضیحات کامل در فصل ساختمان‌ها داده شده است.
پرنده دائما از طریق تبخیر ششی و گرمای نهفته و همچنین از راه هدایت به محیط حرارت پس می‌دهد. هر چه دمای سالن به دمای بدن نزدیک تر باشد دفع حرارت مشکل تر است و ممکن است افزایش دمای سالن به حدی برسد که تنش حرارتی ایجاد شود. دمایی که پرنده دچار تنش حرارتی می‌شود بیشتر از 35 درجه سانتی گراد است. بنابراین دفع حرات اضافی از سالن بویژه در فصل تابستان بسیارمهم است.

پرندگان حیوانات خون‌گرمی هستند و قادر به حفط دمای بدن خود می‌باشند. دمای مناسب در سالن برای عملکرد مطلوب دمایی است که به آن ناحیه راحتی گفته می‌شود و در آن دامنه پرنده بدون صرف انرژی قادر به حفظ دمای بدن است و آن را تنظیم می‌کند.
ناحیه تنطیم شيميايي:
کاهش دما از حداقل این ناحیه باعث افزایش مصرف خوراک و افزایش سوخت و ساز به منظور تولید حرارت برای حفط دمای بدن است.
ناحیه تنطیم فيزيكي:
اگر دمای سالن از حداکثر دمای ناحیه راحتی بالا رود پرنده با افزایش تنفس و نهایتاً له‌له زدن سعی در حفط دمای بدن می‌کند. اما هر کدام از این تغیرات محدودیت دارد، یعنی افزایش مصرف تا حد ظرفیت دستگاه گوارش موثر است و بعد از آن کاهش دمای سالن باعث تنش سرمایی و در نهایت مرگ پرنده خواهد شد. در حالت افزایش دمای سالن نیز افزایش تنفس محدود بوده و بعد از رسیدن دمای سالن به یک نقطه مشخص پرنده قادر به کنترل دمای بدن نبوده و در اثر تنش گرمایی تلف می‌شود.
در این مورد در کتاب اصول علمی و عملی پرورش طیور و مدیریت پروش طیور توضیحات کامل در فصل ساختمان‌ها داده شده است.
پرنده دائما از طریق تبخیر ششی و گرمای نهفته و همچنین از راه هدایت به محیط حرارت پس می‌دهد. هر چه دمای سالن به دمای بدن نزدیک تر باشد دفع حرارت مشکل تر است و ممکن است افزایش دمای سالن به حدی برسد که تنش حرارتی ایجاد شود. دمایی که پرنده دچار تنش حرارتی می‌شود بیشتر از 35 درجه سانتی گراد است. بنابراین دفع حرات اضافی از سالن بویژه در فصل تابستان بسیارمهم است.

رطوبت :

• از فضولات، تبخیر ششی، آبخوری‌ها و هوای ورودی به خصوص در فصول سرد مقدار زیادی رطوبت در سالن ایجاد می‌شود. اگر عایق ساختمان مناسب نباشد مقداری نیز از تراکم بخار آب از دیوار و سقف به آن اضافه می‌گردد. رطوبت باید به وسیله سیستم تهویه خارج و در غیر این صورت باعث ایجاد بستر خیس می‌شود.
• عایق ساختمان نقش مهمی در حفظ حرارت و رطوبت سالن دارد. دیوارها و به ویژه سقف باید از عایق مناسب برخوردار باشند. کیفیت عایق به ارزشR مواد بکار رفته در ساخت آن بستگی دارد و باید مطمئن بود ازR value مناسب برخوردار باشد.

قدرت رطوبت گیری هوا در اثر افزایش دما
همانگونه که در زیر مشاهده می‌شود معمولاً قدرت رطوبت گیری هوا ((water holding capacity با افزایش دما افزایش می‌یابد.

• 5 درجه 45/3
• 10 درجه 2/5
• 15 درجه 7/7 درصد
• 21 درجه 1/11 درصد
• 27 درجه 8/15 درصد

با توجه به موارد فوق یک سیستم تهویه باید به نحوی عمل کند که اکسیژن مورد نیاز سالن را تامین نموده و کیفیت هوا، رطوبت و دمای سالن را حفظ کند. یک سیستم تهویه کارا نه تنها باید هوای مورد نیاز را تامین کند بلکه باید آن را به نحو احسن در سالن توزیع کند به گونه‌ای که در سالن کوران ایجاد نشده و نقطه کوری از نظر وجود هوای مرده ( Dead spot ) ایجاد نشود.

• سیستم تهویه باید برای حداکثر تهویه مورد نیاز طراحی شود به نحوی که در شرایط گرم کارایی لازم را داشته باشد.
• دفع رطوبت در فصول سرد به دلیل استفاده از حداقل تهویه و نیز با توجه به اینکه هوای ورودی رطوبت بیشتری دارد مشکل تر است. در زمستان برای دفع رطوبت بهتر است دمای سالن را اندکی بالا برد چون افزایش دما باعث افزایش قدرت رطوبت گیری هوا شده و سبب دفع بهتر رطوبت و در نتیجه کاهش مضرات آن می‌شود.
• دفع گرما در تابستان به ویژه هنگامی که با رطوبت هوا یا شرجی بودن هوا (Heat Stagnation) توام است نیز مشکل می‌شود.
• افزایش سرعت هوا و نصب هوا کش‌ها در ارتفاع مناسب می‌تواند در دفع گرما موثر باشد.
• اگر پیش بینی شود که ممکن است دما ناگهان افزایش یابد، افزایش پله کانی دما به منظور عادت دادن پرنده به افزایش ناگهانی و تطابق با شرایط شوک گرمایی موثر و مفید است.

برگرفته از مقاله دکتر پوررضا